Türkiye Hava Kalitesi Canlı Takip Sistemi
Hızlı sanayileşme, nüfus artışındaki yüksek ivme, ekonomik sorunlar, kontrolsüz göç, plansız kentleşme gibi nedenlerle hayatın üzerindeki olumsuz etkileri giderek artan hava kirliliği, günümüzde gündelik hayatın tüm faaliyetlerinde yoğun olarak hissedilmektedir.
Hava kirliliği; havada katı, sıvı ve gaz şeklinde bulunan maddelerin, insan sağlığına ve ekosisteme olumsuz etkisi olacak miktar, yoğunluk ve sürede atmosferde bulunmasıdır.
Ülkemizde 1960’lı yıllar sonrası hava kirliliğine ilgi ve yaklaşımın arttığı gözlenmektedir. İlk olarak 1961 yılında Ankara’da Sağlık Bakanlığı’na bağlı Mülga Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi (RSHM) tarafından kükürtdioksit ve partiküler madde günlük ortalama konsantrasyon izlenmesi başlatılmış, yarı otomatik cihazlar ile başlayan bu süreç 1984 yılından itibaren saatlik ortalamalar verebilen tam otomatik cihazlara dönüşmüştür.
Hava kalitesinin izlenmesi görevi Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı’na aktarıldıktan sonra, temiz hava politikalarının oluşturularak hava kalitesinin iyileştirilmesi için hava kirliliğinin doğru bir şekilde ölçülmesi amacıyla, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 2005-2007 yılları arasında 81 ilde hava kalitesi ölçüm istasyonları kurulmuştur. Bu istasyonlara ek olarak; İstanbul Büyükşehir Belediyesine, İzmir Büyükşehir Belediyesine, RSHM Başkanlığı’na ve Kocaeli Dilovası Organize Sanayi Bölgesi’ne ait hava kalitesi ölçüm istasyonları sisteme entegre edilerek Türkiye genelinde Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı oluşturulmuştur. Ayrıca, Çevre ve Orman Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığı arasında 16 Mart 2009 tarihinde imzalanan protokol kapsamında Ankara’da bulunan hava kalitesi ölçüm istasyonları ve mobil hava kirliliği ölçüm aracı Çevre ve Orman Bakanlığına devredilmiştir.
2015 yılında Samsun Temiz Hava Merkezi ve Erzurum Temiz Hava Merkezi için kurulan istasyonlar ile 2016 yılında İzmir Temiz Hava Merkezi için kurulan istasyonlarla birlikte Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı’na bağlı istasyon sayısı artmaya başlamıştır. İlk olarak PM10 ve SO2 kirleticilerinin ölçümü ile kurulan Ağ’da daha sonra NO,NO2, NOX, CO, O3, PM2.5, BTEX ölçümleri ve gravimetrik yöntemle ağır metal örneklemesi de ilave edilmiştir.
İstasyonlardan elde edilen saatlik ortalamalar şeklindeki ölçüm verileri özel bir ağ üzerinden Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü’ne bağlı Laboratuvar, Ölçüm ve İzleme Dairesi Başkanlığı’nın Gölbaşı/Ankara adresinde yer alan Veri İşletim Merkezine aktarılarak izlenmektedir. Bu merkezde cihazların kalibrasyon ve alarm bilgileri göz önüne alınarak veriler üzerinde doğrulama (validasyon) çalışması yapılmaktadır. Buna göre değerlendirilen verilerle aylık ve yıllık raporlar hazırlanmakta ve izleme ağından elde edilen ham veriler www.havaizleme.gov.tr adresinde eşzamanlı olarak yayınlanmaktadır. Her ayın bitiminde yapılan veri doğrulama (validasyon) çalışmalarının ardından, doğrulanmış veriler, web sitesine aktarılmaktadır.
Otoritelerin hava kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi konusunda sorumluluklarının yanı sıra, halk sağlığına doğrudan etki eden bir konu olması sebebiyle, kamuoyuna iletişim araçları vasıtasıyla hava kirliliği güncel bilgilerini sunması da sorumlulukları arasındadır. Ancak farklı kirleticilere ait ölçümleri anlamak bu konuda çalışan bir bilim insanı için mümkün olsa bile genel halk ve yerel otoriteler için oldukça zor olmaktadır. Bu sebeple, hava kalitesinin durumunu kamuoyuna açıklarken halkın kolayca anlayabileceği bir sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Tüm dünyada yaygın olarak kullanılan, Hava Kalitesi İndeksi (HKİ) denilen bu sınıflama sistemi ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonlarına göre hava kalitesini iyi, orta, hassas, sağlıksız, kötü ve tehlikeli şeklinde derecelendirme yapılmaktadır.
Ulusal Hava Kalitesi İndeksi, Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (US EPA)’nın geliştirdiği hava kalitesi indeksini Ulusal Mevzuatımız ve sınır değerlerimize uyarlayarak oluşturulmuştur. 5 temel kirletici için hava kalitesi indeksi hesaplanmaktadır. Bunlar; partikül maddeler (PM10), karbon monoksit (CO), kükürt dioksit (SO2), azot dioksit (NO2) ve ozon (O3)’dur. Ulusal Hava Kalitesi İndeksi tüm ölçüm istasyonlarımızın indeksleri hesaplanarak www.havaizleme.gov.tr web sitesinin ana sayfasında sırasıyla yayımlanmaktadır.
Türkiye gibi geniş bir coğrafyaya yayılan hava kalitesi izleme ağındaki her bir istasyonda ölçülmesi gereken parametre sayısının artması, bakım-onarım ve kalibrasyon işlemleri ile veri alım yüzdesi ve veri kalite güvencesi şartları dikkate alındığında istasyonların tek bir merkezden yönetilmesi yerine etkin ve verimli bir hava kalitesi izleme ağı yönetimi için Türkiye genelinde İstanbul, Samsun, Erzurum, İzmir, Adana, Konya, Ankara, Diyarbakır merkez olmak üzere 8 bölgede Temiz Hava Merkezleri (THM) kurulmuş ve Diyarbakır THM hariç 7 bölgede Temiz Hava Merkezleri faaliyete geçmiştir. Bu merkezler ve bağlı olduğu iller aşağıdaki tabloda yer almaktadır. * işareti ile gösterilmiş olan il, temiz hava bölgesinin merkezi olup THM Müdürlüğü binası merkez ilde yer almaktadır.
Tablo: Temiz Hava Bölgeleri ve Bağlı İller
| Marmara Bölgesi (kuruldu) | Ege Bölgesi | Kuzey İç Anadolu Bölgesi | Güney İç Anadolu Bölgesi | Orta Karadeniz Bölgesi | Doğu Anadolu Bölgesi | Güneydoğu Anadolu Bölgesi | Akdeniz Bölgesi |
| 1. Balıkesir | 1. Aydın | 1. Ankara* | 1. Afyon | 1. Amasya | 1. Ağrı | 1. Adıyaman | 1. Adana* |
| 2. Bilecik | 2. Denizli | 2. Bartın | 2. Aksaray | 2. Çorum | 2. Ardahan | 2. Batman | 2. Gaziantep |
| 3. Bursa | 3. İzmir* | 3. Bolu | 3. Antalya | 3. Giresun | 3. Artvin | 3. Bingöl | 3. Hatay |
| 4. Çanakkale | 4. Manisa | 4. Çankırı | 4. Burdur | 4. Ordu | 4. Bayburt | 4. Bitlis | 4. K..Maraş |
| 5. Edirne | 5. Muğla | 5. Düzce | 5. Isparta | 5. Samsun* | 5. Erzincan | 5. Diyarbakır* | 5. Kilis |
| 6. İstanbul* | 6. Uşak | 6. Eskişehir | 6. Karaman | 6. Sinop | 6. Erzurum* | 6. Elazığ | 6. Mersin |
| 7. Kırklareli | 7. Karabük | 7. Kayseri | 7. Sivas | 7. Gümüşhane | 7. Hakkari | 7. Osmaniye | |
| 8. Kocaeli | 8. Kastamonu | 8. Konya* | 8. Tokat | 8. Iğdır | 8. Malatya | ||
| 9. Sakarya | 9. Kırıkkale | 9. Nevşehir | 9. Kars | 9. Mardin | |||
| 10. Tekirdağ | 10. Kırşehir | 10. Niğde | 10. Rize | 10. Muş | |||
| 11. Yalova | 11. Kütahya | 11. Trabzon | 11. Siirt | ||||
| 12. Yozgat | 12. Şanlıurfa | ||||||
| 13. Zonguldak | 13. Şırnak | ||||||
| 14. Tunceli | |||||||
| 15. Van |
Temiz hava merkezlerinin kurulması, hali hazırda illerde kurulu bulunan istasyonlara ilave olarak kurulacak olan hava kalitesi ölçüm istasyonlarının bölge bazında sayısı, yeri ve tipi ile kirlilik kaynaklarının dağılımına göre istasyonlarda ölçülmesi gereken kirleticileri belirlemeye yönelik Hava Kalitesi Ön Değerlendirme çalışmaları ile başlamıştır. Ön değerlendirme çalışmaları sonucunda ölçüm yapmanın gerekli olduğu ortaya çıkan lokasyonlarda ölçülmesi gereken kirleticileri içeren istasyonların, cihaz ve ekipmanlarıyla birlikte, kurulumları yapılmıştır.
İstasyon kurulumuna eş zamanlı olarak, bölgeleri yönetecek temiz hava merkezlerinin binaları, çalışma ofisleri ve laboratuvarları ile laboratuvar cihaz ve ekipmanlarını kapsayacak şekilde kurulması çalışmaları yürütülmüştür. Merkezlerin kurulmasıyla birlikte merkezlerde görev alacak personelin istihdamı ve eğitimi çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Temiz hava merkezlerinin kurulumu ile ilgili gelinen aşama ve gerçekleştirilmekte olan çalışmalar aşağıda özetlenmektedir:
8 temiz hava merkezinden ilki olan Marmara THM, “Marmara Bölgesinde Hava Kalitesi Alanında Kurumsal Yapılandırma” başlıklı bir AB Projesi kapsamında “Marmara Temiz Hava Merkezi Müdürlüğü” olarak 13522 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile 2008 yılında İstanbul’da kurulmuş olup bakım-onarım birimi, kalibrasyon laboratuvarı, analitik laboratuvar ile veri işletim ve validasyon merkezini içeren hizmet binası ve personeli ile 11 ilde aktif olarak görevini sürdürmektedir.
Ege THM’ ye bağlı 6 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları 2013 yılında tamamlanmıştır. Ege THM’ de ön değerlendirme projesi sonucuna uygun olarak yeni istasyonların kurulumu 2016 yılında tamamlanmıştır.
Kuzey İç Anadolu THM’ ye bağlı 13 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları 2015 yılında tamamlanmış ve çalışmanın sonuçlarına göre bölgede hangi lokasyonlarda hangi kirletici parametrelerin ölçülmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Ön değerlendirme projesi sonucuna uygun olarak Kuzey İç Anadolu THM’ ye bağlı yeni istasyonların kurulumu 2017 yılında tamamlanmıştır.
Güney İç Anadolu THM’ ye bağlı 10 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları Ekim 2014’te başlamış ve 2016 yılı başında tamamlanmıştır. Ön değerlendirme projesi sonuçlarına uygun olarak yeni istasyonların kurulum çalışmaları ise 2018 yılında tamamlanmıştır.
Orta Karadeniz THM’ ye bağlı 8 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları 2012 yılında tamamlanmıştır. Ön değerlendirme projesi sonuçlarına uygun olarak yeni istasyonların kurulum çalışmaları ise 2015 yılında tamamlanmıştır. Ölçülen parametre sayısı 2 (PM10, SO2)’den 6 (PM10, PM2.5, NOX, SO2, O3, CO)’ya çıkarılmıştır.
Doğu Anadolu THM’ ye bağlı 11 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları 2013 yılında tamamlanmıştır. Doğu Anadolu THM’ de ön değerlendirme projesi sonucuna uygun olarak yeni istasyonların kurulumu 2016 yılında tamamlanmıştır.
Güneydoğu Anadolu THM’ ye bağlı 15 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları 2015 itibari ile başlamış olup, henüz tamamlanmamıştır.
Akdeniz THM’ ye bağlı 7 ilde hava kalitesi ön değerlendirme çalışmaları Ekim 2014’te başlamış olup 2016 yılı başında tamamlanmıştır. Yeni istasyonların kurulum çalışmalarına 2019 yılında başlanmıştır.
Bakanlığımız, Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı ile halkın çevresel veriye erişim hakkını gözetmekte ve karar vericiler ile yetkili otoritelere en doğru, güvenilir ve temsiliyeti yüksek hava kalitesi verisini sağlama amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Bu görev bilinciyle Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı’nı hem işletimi ve yönetiminde iyileştirmeler yaparak hem de ağın ihtiyaca uygun olarak genişlemesini sağlayarak sürekli geliştirmektedir.
Kirleteci Parametreler:
Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı’nda ölçümü gerçekleştirilen hava kirleticilerinin özellikleri ve bu kirleticilerin 06.06.2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği’ne göre ülkemizde uygulanmakta olan sınır değerleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Partiküler Madde (PM10-PM2.5): Hava içinde askıda bulunan partiküllerin çeşitli ve kompleks karışımını içerir. Partiküler maddenin esas kaynakları fabrikalar, enerji tesisleri, yakma tesisleri, inşaat faaliyetleri, yangınlar ve rüzgârdır. Partiküllerin boyutu aerodinamik çapları 2,5 µm’den küçük olanlar PM2.5 ve 10 µm’den küçük olanlar PM10 olarak tanımlanmaktadır. Bu partiküller solunum sisteminde depolanabilirler.
Kükürt Dioksit (SO2): Ana kaynağı kükürt oranı yüksek yağların, kömür ve linyitin yakılmasıdır. SO2 ayrıca kükürt oranı yüksek bronz ve tunçun eritilmesiyle ortaya çıkmaktadır. SO2 parametresi sırası ile ısınma, sanayi ve trafik bölgeleri ile oluşan bir kirleticidir.
Azotoksitler (NOX): İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile, NO2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. NO2 parametresi sırası ile trafik, ısınma ve sanayi bölgeleri ile oluşan bir kirleticidir.
Karbonmonoksit (CO): Renksiz, kokusuz, ve tatsız bir gaz olup karbon içeren yakıtların eksik yanması ile ortaya çıkar. Birincil hava kirletici olan karbonmonoksit, oksijen eksikliği, tutuşma sıcaklığı, yüksek sıcaklıkta gazın kalıcılık zamanı ve yanma odası türbülansı gibi etkenlerden birinin eksikliğinde tam gerçekleşmeyen yanma sonucunda CO2 yerine meydana gelmektedir.
Ozon (O3): Yer seviyesi ozon (troposferik) kirliliği atmosfere doğrudan salınmamaktadır. Güneş ışığının etkisiyle, atmosfere salınan azot oksitler ve uçucu organiklerin karmaşık kimyasal tepkimeleri neticesinde oluşmaktadır. Bu sebeple azot oksit ve uçucu organik kirleticileri ozon öncül kirleticiler olarak da tanımlanmaktadır. Azot oksitler ve uçucu organik kirleticilerinin temel kaynakları olan trafik, çözücü kullanımı ve sanayi tesisleri dolaylı olarak yer seviyesi ozon kirliliğine yol açmaktadır.
Benzen: Uçucu organik bileşiklerin (UOB’ler) göz tahrişinden kansere kadar insan sağlığı üzerinde çok çeşitli doğrudan etkileri ve troposferik ozon oluşumuna sebep olduğu için ekosistem üzerine dolaylı etkileri vardır. UOB’ler arasında kanser yaptığı kanıtlanmış ve kent atmosferinde trafik, endüstri gibi birçok kaynaktan salınım yapan benzen kirleticisi ayrı bir öneme sahiptir.
Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH): İki ya da daha fazla benzen halkasına sahip hidrofobik karakterli organik bileşiklerdir. PAH’lar doğal ya da insan kaynaklı olarak organik bileşiklerin eksik yanması sonucu oluşurlar. PAH insan kaynaklı ve doğal kaynaklı oluşmaktadır.
Kurşun (Pb): Mavimsi veya gümüş grisi renginde yumuşak bir metaldir. Kurşunun tetraetil veya tetrametil gibi organik komponentlerinin yakıt katkı maddesi olarak kullanılmaları nedeniyle kirletici parametre olarak önem gösterirler. Uçuculuklarının diğer petrol komponentlerinden daha fazla olması nedeni ile ilave edildiği yakıtın da uçuculuğunu artırırlar.
Kadmiyum (Cd): Gümüş beyazı renginde bir metaldir. Havada hızla kadmiyum oksite dönüşür. Havadaki kadmiyum fume konsantrasyonun 1 mg/m3 limitini aşması durumunda, solunumdaki akut etkilerini gözlemek mümkündür.
Nikel (Ni): Gümüşümsü beyaz renkli sert bir metaldir. Nikel biyolojik sistemlerde adenosin, trifosfat, aminoasit, peptit, protein ve deoksiribonükleik asitle kompleks oluştururlar. Havadaki nikel bileşiklerinin solunması sonucunda, solunum savunma sistemi ile ilgili olarak; solunum borusu irritasyonu, tahribatı, immunolojik değişim, alveoler makrofaj hücre sayısında artış, silia aktivitesi ve immünite baskısında azalma gibi anormal fonksiyonlar meydana gelir.
Arsenik (As): Doğada çok az miktarda bulunan arsenik genellikle oksijen, klor ve kükürtle bileşik halde bulunur. Bitve hayvanlarda ise karbon ve hidrojenle bileşik yapar. Çoğu arsenik bileşiğinin özel bir tadı ve kokusu yoktur. Çevrede bulunan arsenik buharlaşmaz, çoğu arsenik bileşiği suda çözünür, arsenik bulaşmış maddelerin yanmasıyla havaya karışabilir, havadan yere inerek birikebilir, parçalanmaz, ancak bir türden diğerine dönüşebilir. Solunum ve sindirim yollarıyla vücuda alınabilir.
kaynaklar: https://sim.csb.gov.tr/Intro/Uhkia
Lütfen Bizi Takip Edin
[smbtoolbar]